Van zuiderlingen, vooral Sicilianen, Corsicanen en Sardiniërs, wordt gezegd dat ze altijd een zakmes bij zich hebben. Maar wat hebben Häusgen, messen, Sardinië en vooral Arbus, waar we nu zijn, met elkaar te maken?

Messen in het Bergische Land

"De steen scherpt de messen, maar is zelf bot."

Als dit citaat niet uit Italië kwam, zou het zich in het Bergisches Land kunnen bevinden. De regio in Duitsland waar alle huizen hun oorsprong hebben. Volgens de legende worden daar al sinds de 10e eeuw verschillende kleine ijzerertsafzettingen gedolven.

Het Bergische Heimatlied begint met de woorden "Waar de bossen nog ruisen, de nachtegaal zingt, de bergen hoog oprijzen, het aambeeld weerklinkt." - Rokende schoorstenen, hamers, vlammende smederijen en het gebrul van wielen zijn ook een belangrijk onderdeel van de tekst.

De vroegere bossen, d.w.z. de overvloed aan hout in het gebied, vormden de tweede grondstof voor de ijzerindustrie. In de Bergische regio, waar ijzer oorspronkelijk nog met de hand werd gesmeed en de slijpstenen door menselijke kracht werden voortbewogen, werden vanaf de 16e eeuw door waterkracht aangedreven hamers en zogenaamde slijphuisjes gebouwd. Deze namen toen het arbeidsintensieve werk over. 

Messen, bestekken, jachtmessen - het bestek dat in Solingen wordt gemaakt is vandaag de dag nog steeds wereldberoemd. Het naburige Remscheid, de geboorteplaats van Marc, staat daarentegen vooral bekend om slijpstaven, vijlen en gereedschappen. Hoewel er geen sprake meer is van "Waar zwaarden worden gesmeed om het land te verdedigen", worden hier nog steeds pantserkettingen geproduceerd.

De messen van Häusgens

Het is dan ook niet verwonderlijk dat elke Bergische jongen wordt geboren met een zekere affiniteit met het ijzerbewerkingsvak. Vader Häusgen ging nooit de deur uit zonder zijn Zwitsers zakmes. Ook Torgit had altijd een Zwitsers zakmes in haar rugzak, of ze nu naar kantoor fietste of ging wandelen. Wist ze dat de eerste Zwitserse zakmessen oorspronkelijk niet uit Zwitserland kwamen, maar van de messenfabrikant Wester & Co uit Solingen?

Het thema solidariteit zit bijzonder diep in de familie. Wie de Bergische staalindustrie nader onderzoekt, komt vroeg of laat messen tegen, vooral scheermessen, maar ook bestek met het Häusgen-logo, of beter gezegd G+E HÄUSGEN WEYER-SOLINGEN, waarbij Weyer niet meer is dan een stadsdeel van de Bergische stad.

Hoewel de pagina Solingen staaldie zich voornamelijk bezighoudt met scheermessen, wordt gekenmerkt door een foto van Häusgen scharen, bestek en scheermessen, vind je producten van dit merk tevergeefs. Als producten van dit merk in handen vallen van de eigenaar van deze site, mijn naamgenoot Häusgen, Rainer Häusgen, dan worden ze direct toegevoegd aan de familieschat.

Marc's mes

Maar als het aan Marc ligt, zou je denken dat zijn liefde voor messen een diepe wending heeft genomen. Toen hij jong was, stak hij immers zijn oog uit bij het openen van een kroonkurk van een Coca Cola-fles. Maar wat kan ik zeggen, hij houdt ook van cola.

Toch vond ik het verrassend dat hij een uitgebreide messenverzameling had toen ik hem ontmoette. Deze bevatte verschillende Laguiole messen uit de Franse Auvergne en Opinel messen uit de Franse Savoie.

Ook vin- en lappenmessen. Een ervan was handgemaakt van rendierhoorn, leer, bot en eeuwig gedroogd berkenhout, naar het voorbeeld van de Sami-messen. Het lemmet kwam uit het Zweedse Mora.

De kunst van het smeden heeft ook een lange geschiedenis in Zweden. Johann Abraham Dinger speelde hierin een niet onbelangrijke rol. Klinkt dat helemaal niet Zweeds? Geen wonder, want deze smid kwam uit Solingen. Hij stimuleerde niet alleen de plaatselijke staalindustrie en smeedde messen, hij bedacht zelfs het stadswapen, dat met zijn kleuren, hamer en aambeeld uit de Bergische regio afkomstig zou kunnen zijn.

Aangezien Marc op Corsica was, ontbrak een typisch Corsicaans mes natuurlijk niet.

De collectie van onze Solingen Güde koksmessen groeide ook van jaar tot jaar. We waren op Bali, dus moesten we natuurlijk een Balinees mes laten smeden tussen de voeten van de maker. Uiteindelijk hebben we verschillende messen gekregen. Japanse koksmessen mochten natuurlijk ook niet ontbreken.

Als ik een van Marc's pakken naar de stomerij bracht, vond ik bijna altijd een zakmes in de binnenzak. Verrassend?

Sardijnse messen

Maar terug naar het heden, terug naar Sardinië:

Handgesmede messen hebben een lange traditie op Sardinië. En vouwmessen in het bijzonder. Ze kunnen worden uitgeklapt, maar niet vergrendeld. Sinds de invoering van sancties tegen open messen met een vast lemmet aan het begin van de 17e eeuw, werd het vouwmes een onmisbaar gereedschap voor boeren, herders en mijnwerkers.

Vandaag de dag zijn Sardijnse herdersmessen kleine kunstwerken. Verzamelobjecten in beperkte oplage kosten al snel enkele honderden euro's.

Het lemmet is gemaakt van roestvrij staal en het gebogen handvat is gemaakt van moeflonhoorn. De unieke nerf en kleur van elk handvat is anders, dus elk mes is uniek. Tenzij je het in een toeristenwinkel aan de kust koopt. Want ook hier heeft Made in China zijn weg gevonden.

De Sardijnse messenindustrie staat net zo op scherp als die in Laguiole. Zelfs jonge Sardijnen dragen tegenwoordig vaker een iPhone dan een zakmes in hun broekzak.

Als je geïnteresseerd bent in dit ambacht, kun je het beste een bezoek brengen aan Coltelli di Pattada of, zoals wij, Coltelleria L'Arburesa di Francesco in Arbus. In plaats van een machinaal gemaakt mes kun je hier nog echte handgemaakte messen krijgen. Als je wilt, kun je ook een versierd lemmet krijgen. Dit zijn unieke stukken. Ze zijn dan ook niet goedkoop. Solide vakmanschap heeft zijn prijs, maar is naar Duitse maatstaven nog steeds goedkoop.

Veel dank aan Federico Meloni en zijn Facebookgroep 'Sardinië - land, cultuur en mensen' voor de tip en de kaart met de kotters.

Er is ook een klein messenmuseum in Arbus. Dit hebben we bij ons eerste bezoek over het hoofd gezien. Ik denk dat we er nog eens heen moeten. 😉